วิธีการตรวจการตั้งท้องโดยการล้วงตรวจผ่านทวารหนักที่ใช้ในโคกระบือ ไม่สามารถนำมาใช้ในแพะแกะได้
เนื่องจากแพะแกะมีขนาดเล็ก การตรวจการตั้งท้องในแพะแกะจึงมักต้องใช้เครื่องมือช่วย เช่น การใช้เครื่องอัลตร้าซาวนด์ หรือการตรวจฮอร์โมน เป็นต้น ซึ่งจะมีข้อจำกัดจากราคาของเครื่องมือและความไม่คล่องตัวในการปฏิบัติในพื้นที่
การตรวจการตั้งท้องในแพะแกะโดยใช้เทคนิคสองมือ (bimanual palpation technique) คิดค้นและพัฒนาโดย Kutty และ Sudarsanan (kutty, 1999) มีความเหมาะสมสามารถให้ผลการตรวจที่เชื่อถือได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในการตั้งท้องระยะต้นตั้งแต่ 3 เดือนลงมา รวมถึงการตรวจการทำงานอวัยวะสืบพันธุ์ได้ด้วย วิธีนี้เป็นการผสมผสานระหว่างการใช้นิ้วล้วงสัมผัสอวัยวะสืบพันธุ์เพศเมียทางทวารหนักร่วมกับการดันผนังท้องภายนอก ซึ่งมีประสิทธิภาพสูงทำได้รวดเร็ว ค่าใช้จ่ายน้อย เหมาะสมในการนำไปใช้ร่วมกันกับการผสมเทียมแพะ
วิธีการ
-
- งดอาหารและน้ำแพะแกะก่อนตรวจ สัตว์ที่อ้วนควรอดข้ามคืน
- ให้ผู้ช่วยจับแม่แพะให้อยู่ในท่ายืนบนโต๊ะตรวจ ผู้ตรวจอาจนั่งหรือยืน โดยมีระดับหลังแพะอยู่ในระดับใบหน้าผู้ตรวจ จะทำให้สามารถตรวจได้ถนัดไม่เมื่อยล้าหากต้องตรวจหลายตัว
- ให้ผู้ตรวจยืนทางขวาบริเวณท้ายตัวแพะ (กรณีนี้ ผู้ตรวจถนัดขวา) สวมถุงมือตรวจโรค แล้วใช้ครีมหล่อลื่นทานิ้วชี้ซ้ายก่อนที่จะสอดเข้าทวารหนัก
- ใช้มือขวาดันผนังช่องท้องขึ้น ปลายนิ้วทั้งห้าตรงเรียงชิดติดกัน วางปลายนิ้วสัมผัสพื้นล่างของช่องท้องตรงด้านหน้าพื้นล่างกระดูกเชิงกราน
- ใช้มือขวาดันผนังช่องท้องต่อเนื่องกัน 3 ท่า คือ 1) ดันมือขวาไปด้านหน้าของตัวแพะ (forward) แล้ว 2) ดันมือขวาขึ้นตั้งตรง (upward) และ 3) ดันมือขวาไปทางด้านท้ายตัวแพะ (backward) ซึ่งการดันไปด้านหน้าและขึ้นบนจะเป็นการผลักอวัยวะย่อยอาหารไปด้านหน้าและแยกอวัยวะสืบพันธุ์ออก และการดันมาทางด้านท้ายจะทำให้อวัยวะสืบพันธุ์ถูกรวบอยู่ภายในมือขวา และส่งให้นิ้วชี้ซ้ายทำหน้าที่สัมผัสตรวจ
- ใช้นิ้วชี้ซ้ายคลำ ขนาด รูปร่าง ความแข็ง และลักษณะพื้นผิวของ ช่องคลอด ปากมดลูก และปีกมดลูก
- เปรียบเทียบผลการตรวจกับประวัติการผสมของแม่แพะ หากไม่แน่ใจควรตรวจซ้ำภายใน 2 สัปดาห์
- ลักษณะสำคัญที่บ่งชี้ว่าแม่แพะไม่ตั้งท้องหรืออาจตั้งท้องน้อยกว่า 30 วัน ได้แก่ ความสมดุลและการขยายตัวของปีกมดลูก ซึ่งมดลูกที่ไม่ตั้งท้องควรเหนี่ยวตรงแยกปีกมดลูกและรั้งกลับได้ โดยมีขนาดที่เท่ากันทั้งซ้ายขวา นั่นคือถ้าจะบอกว่าเป็นมดลูกที่ไม่ตั้งท้อง จะต้องตรวจพบมดลูกที่ไม่ตั้งท้อง
ข้อที่มักสรุปผิดพลาดคือ ล้วงตรวจแล้วไม่พบอะไรเลย กลับบอกว่าเป็นแพะที่ไม่ตั้งท้อง ซึ่งผิดถนัด ดังนั้นเมื่อไม่พบอะไรเลย ให้ตั้งข้อสงสัยไว้ก่อนเพื่อความปลอดภัยว่าแพะกำลังตั้งท้อง เนื่องจากมักจะเป็นระยะที่มดลูกจมลงในช่องท้อง ตั้งแต่ 2 เดือนขึ้นไป แต่ยังไม่ขยายใหญ่พอที่อาจพบรกหรือตัวลูก - ผู้ตรวจจำเป็นต้องฝึกฝนบ่อยครั้งจะมีความชำนาญและตรวจได้รวดเร็ว แม่แพะที่ใช้ตรวจในระยะเริ่มฝึก ควรเป็นแม่แพะที่มีรูปร่างปานกลางหรือผอมเล็กน้อย ผนังช่องท้องจะไม่ค่อยมีแรงต้านมือเมื่อเปรียบเทียบกับแม่แพะที่อ้วน
- แม่แพะที่ตั้งท้องในระยะแรกเพียง 30 วัน ก็สามารถให้ผลตรวจที่ชัดเจนได้ เนื่องจากอวัยวะสืบพันธุ์แพะตั้งท้องในระยะต้น จะมีอัตราการขยายตัวมากกว่าเมื่อเปรียบเทียบกับโคกระบือ
| ระยะตั้งท้อง | ช่องคลอด (vagina) | ปากมดลูก (cervix) | มดลูก (uterus) |
|---|---|---|---|
| ไม่ท้อง หรือ น้อยกว่า 25 วัน | ผนังช่องคลอดไม่มีความตึง | อยู่ในช่องเชิงกราน, แข็งและไม่หนาตัว | อยู่ในช่องเชิงกราน, มดลูกขนาดค่อนข้างเท่ากันซ้ายขวา, เนื้อแน่น |
| 30 วัน | ่ผนังช่องคลอดไม่มีความตึง | อยู่ในช่องเชิงกราน,ไม่หนาตัว | เลื่อนไปอยู่ขอบเชิงกราน, ปีกมดลูกซ้ายขวาไม่เท่ากัน, เนื้อนิ่ม และมีน้ำบรรจุ |
| 45 วัน | ่ผนังช่องคลอดยืดออกเล็กน้อย | อยู่ที่ขอบกระดูกเชิงกราน, แข็งเล็กน้อนแต่ไม่หนาตัว | อยู่หน้าขอบกระดูกเชิงกราน , สามารถเหนี่ยวปีกมดลูกกลับมาในช่องเชิงกรานได้ , มดลูกขยายตัวชัดเจน, เหลวนิ่ม, ไม่สามารถแยกแยะปีกมดลูกซ้ายขวาในบางราย |
| 60 วัน | ่ผนังช่องคลอดยืดออกไปข้างหน้า | อยู่ที่ขอบกระดูกเชิงกราน, หนาตัวเล็กน้อยและนิ่ม | อยู่หน้าขอบกระดูกเชิงกราน , สามารถเหนี่ยวปีกมดลูกกลับมาในช่องเชิงกรานได้ ในบางราย ( 20%) , มดลูกขยายตัวอย่างมาก, ความตึงแบบมีของเหลวภายใน, แยกปีกมดลูกซ้ายขวาไม่ได้ |
| 90 วัน | ่ผนังช่องคลอดยืดออกไปข้างหน้า | อยู่หน้าขอบกระดูกเชิงกราน, หนาตัวและนิ่มขึ้น | มดลูกตกไปอยู่ในช่องท้อง, คลำได้เพียงส่วนท้ายของมดลูก, ส่วนมาก (85%) สามารถผลักตัวลูกจากภายนอกให้นิ้วชี้รู้สึกได้ , บางราย (30%) สามามารถสัมผัสแยกชั้นเนื้อเยื่อรกและมดลูกออกจากกัน |
| 120 วัน | ่ผนังช่องคลอดยืดออก และหย่อนตัวเล็กน้อย | อยู่หน้าขอบกระดูกเชิงกราน, ใหญ่และนิ่มขึ้น, บางราย (20%) ยากที่จะคลำ | คลำได้เพียงส่วนท้ายของมดลูก, ทุกรายสามารถผลักตัวลูกจากภายนอกให้นิ้วชี้รู้สึกได้ และเนื้อเยื่อรกและมดลูกแยกชั้นออกจากกันให้สัมผัสได้, ส่วนมาก (90%) คลำตัวลูกและก้อนรกได้จากภายนอก |
| 145 วัน | ่ผนังช่องคลอดหย่อนตัว | ใหญ่และนิ่ม, ส่วนมาก (70%) ยากที่จะคลำ | คลำเจอตัวลูกภายในช่องเชิงกรานได้ และส่วนมาก (85%) สามารถคลำก้อนรกได้ |
| ส่วนของท่อสืบพันธุ์ | ลักษณะที่พบ | ระยะตั้งท้อง (วัน) | หมายเหตุ | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 30 | 45 | 60 | 90 | 120 | 145 | |||
| ช่องคลอด | ยืดออก | – | (+) | + | + | (+) | – | |
| ปากมดลูก | หนาและนิ่ม | – | – | (+) | + | + | + | |
| อยู่พ้นช่องเชิงกราน | – | – | – | + | + | – | ||
| ปีกมดลูก | อยู่ในช่องท้อง | – | + | + | + | (+) | – | |
| ดึงกลับได้ | + | + | (+) | – | – | – | ||
| ตัวลูกเคลื่อนไหว | – | – | – | + | + | – | ดันผนังมดลูกจากผนังท้องภายนอก, ลูกจะเคลื่อนให้นิ้วชี้ที่อยู่ภายในลำไส้ใหญ่รู้สึกได้ |
|
| รกและมดลูกแยกชั้น | – | – | – | + | + | + | คลำผนังท้องภายนอกพบการเลื่อนของรกระหว่างนิ้ว | |
| คลำพบตัวลูก | – | – | – | – | + | + | คลำได้จากผนังท้องภายนอก | |
| หมายเหตุ (+) หมายความว่าอาจตรวจพบได้ในบางราย | ||||||||
เอกสารอ้างอิง
Kutty C.I. 1999. Gynecological examination and pregnancy diagnosis in small ruminants using bimanual palpation technique: a review. Theriogenology 51:1555-1564.
เจ้าของ: สำนักงานปศุสัตว์จังหวัดปัตตานี ซ.5 ถ.เจริญประดิษฐ์ อ.เมือง จ.ปัตตานี 94000 โทร.073-335996
email no.: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it..
ปรับปรุงครั้งสุดท้าย: 10 พค. 2554
ผู้เขียน : นายสัตวแพทย์บรรจง จงรักษ์วัฒนา
© สงวนลิขสิทธิ์ พ.ศ.2554 ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ พ.ศ.2537
ลิขสิทธิ์สงวนเฉพาะการทำซ้ำเพื่อการแสวงหาผลกำไร โปรดอ้างอิงผู้เขียนหากมีการนำไปเผยแพร่ต่อ